Yapay Zeka ve Eğitim: Dijital Pedagoji ile Sınıflar Nasıl Değişiyor?
Bir zamanlar sınıf, sıraların sessizce dizildiği, öğrencilerin tahtaya yazılan bilgileri bire bir ezberlediği bir yerdi. Öğretmen anlatırdı, öğrenciler dinlerdi. Bilgi, öğretmenin tekelindeydi ve sınıflar bu bilginin dağıtıldığı merkezler gibiydi. Ancak artık o dönem geride kaldı. Çünkü bilgi, cebimize sığan bir ekrandan birkaç saniye içinde ulaşılabilen bir şey haline geldi.
Bugün ise sınıfları yeniden tanımlıyoruz. Teknoloji, öğrencinin önündeki kitabı sadece tahtaya yansıtan bir projeksiyon cihazı değil; o, artık basit bir PowerPoint sunumunun çok ötesinde. Artık sınıfta oturan bir öğrencinin cebindeki yapay zekâ uygulaması, ona saniyeler içinde bir kavramı açıklayabiliyor, onunla pratik yapabiliyor, hatta sesli geri bildirim veriyor. Peki, bu yeni dünya bize ne anlatıyor? “Dijital pedagoji” dediğimiz kavram tam olarak neyi ifade ediyor?
Dijital Pedagoji: Tahtayı Devreden Çıkarmak
Dijital pedagoji, teknolojiyi eğitimin merkezine koymaktan çok daha fazlası. Bu, öğretme biçimini temelden yeniden düşünmek anlamına geliyor. Bir metaforla anlatacak olursak: geleneksel öğretmen bir yol haritası çizer ve der ki: “Hepiniz bu yoldan yürüyeceksiniz.” Dijital pedagojide ise öğretmen bir rehberdir. Elinde bir pusula vardır ve der ki: “Hadi senin kendi rotanı birlikte bulalım.”
Bu yaklaşımda öğrenci pasif bir bilgi alıcısı olmaktan çıkar, aktif bir bilgi üreticisi olur.
Örneğin, bir İngilizce dersinde sadece kelime ezberlemekle yetinmek yerine, herhangi bir yapay zeka uygulamasını kullanarak kendi kısa hikâyesini yazabilir, ardından Canva’da bu hikâyeyi görselleştirerek bir dijital hikâye kitabı tasarlayabilir. Ya da öğrendiği gramer yapısını kullanarak bir video senaryosu oluşturup Flipgrid gibi bir platformda sunabilir. Böylece öğrenme hem yaratıcı hem de kalıcı hale gelir.
Açık söylemek gerekirse, öğrencilik yıllarında en sevmediğim ders hep tarih olmuştur çünkü tarihler hep aklımdan uçar giderdi, olaylar çok soyut gelirdi, bağ kuramazdım.
Ama bugün dijital pedagojinin sunduğu olanaklarla bu durum tamamen değişebilir. Artık bir tarih dersinde sadece savaş yıllarını ezberlemek yerine, Padlet gibi dijital panolarda o dönemi canlandıran bir hikâye yazmak mümkün. Ya da Canva ile o döneme ait bir gazete tasarımı yaparak geçmişi bugüne taşıyabilirsin.
Böylece öğrenme yalnızca bilgi ezberlemek değil, bilgiyle ilişki kurmak haline gelir. Yani bireyselleşir, anlam kazanır ve kalıcılığı artar.
Yapay Zeka Sınıfta: Yardımcı Tekerlek mi, Otomatik Pilot mu?
Yapay zekâ, öğretmenin yerini mi alacak? Hayır. Ancak, öğretmenin en iyi asistanı olabilir. Tıpkı bisiklet sürmeyi öğrenen bir çocuğa yardımcı tekerlek takmak gibi, yapay zekâ da öğrenciye dengenin ne olduğunu hissettirir. Ancak dengenin asıl sahibi yine öğrencidir.
Günümüzde bir öğrenci, herhangi bir yapay zeka uygulamasına “Present Perfect Tense ne demek?” diye sorup anlaşılabilir bir cevap alabiliyor. Ardından aynı uygulamayla alıştırma yapabiliyor, hatta kendi yazdığı metni analiz ettirip nerede hata yaptığını öğrenebiliyor. Peki durum böyleyse öğretmene ne gerek var? Öğretmene gerek var çünkü yapay zekâ, yanlışları gösterse de neyin neden doğru olduğunu empatiyle anlatamaz.
Yeni Nesil Öğretmen: Yön Gösteren İnsan
Dijital pedagoji bize şunu öğretiyor: Öğretmenin rolü artık bilgi aktarmak değil, anlam kurdurmaktır. Öğrencinin zihninde bir “neden?” sorusunu oluşturmak, merak uyandırmak ve bunu kendi iç motivasyonuna dönüştürmek — işte bu, bugünün öğretmeninin işi.
Bir video izletmekten öteye geçip, “Bu videodaki bilgileri kendi hayatınla nasıl ilişkilendirirsin?” diye sormak… ya da yapay zekanın verdiği cevabı eleştirip “Bu cevaba sen ne eklersin?” diyerek eleştirel düşünmeyi tetiklemek. Yani öğretmen, sınıfın moderatörüne, kolaylaştırıcısına, insanlığın sesi olmaya doğru evriliyor.
Pratikte Dijital Pedagoji: Nereden Başlanır?
- TPACK Modeli ile başla: Alan bilgisi + pedagojik bilgi + teknoloji bilgisi. Bu üçlü dengen yoksa sadece teknolojiyi kullanmış olursun, pedagoji gelişmez.
- Araç seç: Canva ile bir kavram haritası, Genially ile interaktif test, Edpuzzle ile videolu quiz yap.
- Yapay zekayla tasarla: ChatGPT’ye öğrenci seviyesine uygun quiz ya da çıktı üretmesini iste.
Dijital Pedagojinin Önündeki Engeller
Her güzellik gibi bu dönüşümün de zorlukları var:
- Dijital Erişimsizlik: Her öğrencinin cihazı ya da interneti olmayabilir.
- Zihinsel Direnç: Öğretmenler yeniye direnç gösterebilir. “Ben eski usul anlatırım” diyebilir.
- Etik Sorular: Yapay zekâ ödev yaparsa, o öğrenme sayılır mı? Öğrencilerin yapay zekâyla etkileşimlerinde paylaştıkları kişisel bilgilerin kimlerle paylaşıldığı ve nasıl saklandığı da önemli bir tartışma konusu.
Bu sorunlar, dijital pedagojiye geçişi yavaşlatabilir ama engelleyemez. Çözüm, birlikte öğrenmekte.
Son Söz: Öğretmenliğin İnsan Yüzü
Yapay zekâ okuma yazma öğretebilir, hatayı bulabilir, soru sorabilir. Ama öğrencinin ne hissettiğini anlayamaz. Çünkü o bir sistemdir. Oysa sen, bir öğretmen olarak, o öğrencinin gözlerine bakıp “Sen yapabilirsin.” diyebilecek tek kişisin.
Dijital pedagoji, öğretmeni ortadan kaldırmaz. Aksine, onu daha etkili, daha insan, daha anlamlı kılar. Bu yeni dünya seni bekliyor. Teknolojiden korkma, pusulanı eline al ve dijital öğretmen yolculuğuna bugün başla.